21-ე საუკუნის ტექნოლოგიური ეპოქა ახალ გამოწვევებთან ერთად ახალ შესაძლებლობებსაც ქმნის. მეცნიერება, ტექნოლოგია, ინჟინერია და მათემატიკა — იგივე STEM სფეროები (მეცნიერება, ტექნოლოგია, ინჟინერია და მათემატიკა) — კაცობრიობის განვითარების ახალ ეტაპზე გადასვლას გვიჩვენებს. მიუხედავად ამისა, ამ სფეროებში ქალთა მონაწილეობა კვლავ საგრძნობლად დაბალია როგორც გლობალურ დონეზე, ისე საქართველოში.
უთანასწორობა ციფრებში
მონაცემები ნათლად მეტყველებს არსებული უთანასწორობის შესახებ. UNESCO-ს 2023 წლის მონაცემებით, მსოფლიოში STEM სფეროში დასაქმებულთა მხოლოდ 28%-ია ქალი. ქალები ნაკლებად არიან წარმოდგენილნი როგორც ტექნიკურ სპეციალობებზე, ისე კვლევით და ლიდერულ პოზიციებზე. AI სფეროში კი ქალთა წილი 22%-საც არ აღწევს.
საქართველოში სურათი ოდნავ უკეთესია სტუდენტების დონეზე — STEM მიმართულების სტუდენტების დაახლოებით 35% ქალია. თუმცა, ამ სტატისტიკას თან სდევს საგანგაშო ტენდენცია: ქალები ნაკლებად აქტიურები ხდებიან, როცა უფრო მაღალ საფეხურზე გადადიან აკადემიურ თუ პროფესიული სფეროში.
ტექნოლოგიური და ინჟინერულ მიმართულებებში — განსაკუთრებით პროგრამირება, მექანიკური ინჟინერია და მონაცემთა ანალიზი — დღემდე ძირითადად კაცები დომინირებენ. ქალების დაწინაურება ლიდერულ პოზიციებამდე ხშირად ბევრ წინააღმდეგობასთანაა დაკავშირებულია.
ქალების STEM-ში ნაკლები ჩართულობა მხოლოდ მათი ინდივიდუალური არჩევანი არ არის. ეს ძირითადად დაკავშირებულია საზოგადოებაში ფართოდ გავრცელებულ სტერეოტიპებთან
ჯერ კიდევ სკოლამდელი ასაკიდან გოგოებს ესმით, რომ მათთვის უფრო “შესაფერისი” პროფესია ჰუმანიტარული მიმართულებაა. ტექნოლოგიური საგნები კი „ბიჭების სფეროდ“ აღიქმება. ოჯახის, მასწავლებლებისა და გარემოს მხრიდან ზეგავლენა ხშირად შეუსაბამოა ბავშვის რეალურ ინტერესებთან.
სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორია ქალთა ხილვადობის ნაკლებობა — STEM სფეროში წარმატებული ქალების რაოდენობა ცოტაა, შესაბამისად ისინი იშვიათად ხდებიან საზოგადოებრივი დისკურსის ნაწილი. შედეგად, გოგონებს არ აქვთ როლური მოდელები, რომლებზეც შეძლებდნენ საკუთარ კარიერული მისწრაფებების კონცენტრირებას.
გარდა ამისა, ქალები STEM-ში ხშირად აწყდებიან განცდას, რომ ისინი არ არიან საკმარისად კომპეტენტურები, რაც ართულებს თავდაჯერებულობასა და პროფესიულ წინსვლას.
პოზიტიური ცვლილებები და ინიციატივები
კრიტიკული ფონის მიუხედავად, ვითარება არ არის უმოძრაო. ბოლო წლების განმავლობაში როგორც გლობალურად, ისე საქართველოში დაიწყეს ფუნქციონირება სპეციალურმა ინიციატივებმა და პროგრამებმა, რომლებიც მიზნად ისახავენ ქალთა წახალისებას STEM სფეროებში.
არაერთი უნივერსიტეტი და კერძო კომპანია სთავაზობს სტიპენდიებსა და მენტორობას ქალ სტუდენტებს ტექნიკურ მიმართულებებზე. მაგალითად, ადგილობრივი ორგანიზაცია „ინოვაციური ქალები საქართველოში“, ასევე „ქართული მედია ჯგუფი“ წლებია ახორციელებენ პროგრამებს ახალგაზრდა გოგონებისთვის და ქალებისთვის.
გლობალურ დონეზე კი მაგალითებად შეგვიძლია მოვიყვანოთ TechGirls-ის, Google-ის Women Techmakers-ისა და AnitaB.org-ის პროგრამები.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია როლური მოდელების გამოკვეთა — ქალები, რომლებმაც ტექნოლოგიური და სამეცნიერო სივრცე საკუთარი ძალით მოიპოვეს. მათ შორის არიან:
Fei-Fei Li – ხელოვნური ინტელექტის ლიდერი და ცნობადი სახე მსოფლიოში;
Katie Bouman – შავი ხვრელის გამოსახულების შემქმნელი მეცნიერ-ინჟინერი;
ეკატერინე მიქაბერიძე – ქართველი ასტროფიზიკოსი, რომელიც NASA-სთან თანამშრომლობს.
რატომ გვჭირდება მეტი ქალი STEM-ში?
ქალების ინტეგრაცია STEM სფეროში მხოლოდ გენდერული სამართლიანობის საკითხი არ არის — ის სტრატეგიული საჭიროებაა.
გენდერული მრავალფეროვნება ხელს უწყობს ინოვაციას, განსხვავებულ ხედვებსა და უფრო ფართო სოციალური საჭიროებების გათვალისწინებას პროდუქტების და კვლევების შემუშავებისას.
გარდა ამისა, STEM კარიერა ქალებისთვის წარმოადგენს გზას ეკონომიკური დამოუკიდებლობისა და სტაბილური მომავლისკენ, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განვითარებადი ქვეყნებისთვის
ქალების ჩართულობა STEM სფეროში ზრდის არა მხოლოდ ინდივიდუალურ შესაძლებლობებს, არამედ მთლიანად საზოგადოებას ავითარებს. თუმცა ამ გზაზე ჯერ კიდევ მრავალი ბარიერია მოსახსნელი — განათლებაში, სოციალურ დისკურსში და პროფესიულ სტრუქტურებში.
ცვლილება იწყება ცნობიერების ამაღლებით, როლური მოდელების პოპულარიზაციით და სამოქმედო მექანიზმების შექმნით. STEM-ს არ აქვს სქესი — და მეცნიერებას ქალების ხმა ნამდვილად სჭირდება.
მარი ვალიშვილი
About Author
